Donald Trampnıñ Ukrayinanıñ Qırımnı Rusiye qısmı olaraq tanımaq istemegenini yaqında tenqit etmesi, ABD-niñ yañı memuriyeti "hoşsuz kerçekni qabul etmege" azırlanğanını ifadeley, dep tüşüne Hudson İnstitutınıñ baş ilmiy hadimi, sabıq amerikalı diplomat Metyu Boyz. Qırım.Aqiqatqa bergen intervyüsında Boyz, Tramp "deñişmeycek noqta-i nazarları olğan eki duşman tarafını" barıştırmağa tırışa, dep tüşüne.
Metyu Boyz, Qırım Rusiye içün pek müim olğanını qayd etip, onı "geopolitik ceetten ğayet müim" dep adlandırdı. O hatırlattı ki, Tramp memuriyeti tarafından qabul etilgen 2018 senesi "Qırım beyannamesi" Rusiye ilhaqını red etti ve Ukrayinanıñ topraq bütünligine qol tutqanını tasdıqladı. Buña baqmadan, bu printsipten çetke çıqmaq ABD tış siyaseti içün "büyük bir deñişüv" olacaqtır.
Amerika Birleşken Devletleri "barışıq aqqında aytqanda", Rusiye "Tramp memuriyetine orta parmağını kösterip", vatandaş ealisine ücüm etip, tecavuzını devam ete. O, qayd etti ki, ABD prezidenti keçenlerde, belki de, "onı qabaatlaylar", dep tanıdı, böyleliknen Kremlge "sözlerini işnen isbatlamaq" kerek olğanını bildirdi.
— Donald Trampnıñ Qırım aqqında beyanatlarından ve Ukrayinanıñ onı Rusiyege ait dep tanımaq istemegeni Amerika prezidentiniñ barışıq añlaşmasına irişmek ıntıluvlarını nasıl boza? Siziñce, Qırımnıñ Rusiye tarafından tanılması kerçekten barışıqqa irişmege yardım etermi?
— Aceba, Qırım nasıl etip muzakerelerniñ müim bir qısmı oldı. Rusiye içün bu eñ müim mesele ola. Onı bütün muzakerelerniñ merkeziy noqtasına çevirdiler. Olar içün Qırım geosiyasiy ceetten pek müimdir. O, bütün Qara deñiz regionına küçüni köstermek içün kerek.
Bu, elbette ki, deñizden tış çıqa, yani Qara deñizden, ve Kavkazğa, Ğarbiy Balkanlarğa, Levantqa ve Kiçik Asiyağa yayıla.
Belki hatırlaysıñız, 2018 senesi Trampnıñ memuriyeti tarafından derc etilgen "Qırım beyannamesi" bar edi. O, Rusiyeniñ Qırımnı ilhaq etmek ıntıluvını red etti, em de Ukrayinanıñ topraq bütünligi ğayrıdan tiklengenine qadar böyle siyasetini devam etmege söz berdi. Bilgenime köre, bu fikirler daa red etilmedi ya da lâğu etilmedi. Yani olar alâ daa bar.
Şimdi men añlayım ki, bu muzakere etile, ve eger prezident ya da Amerika Birleşken Devletleri bu mevamını deñiştirse, bu ABD tış siyaseti içün bayağı müim bir deñişüv olacaq. Elbette, ukrayinler öz Anayasası sebebinden bunı deñiştiremezler. Siyasiy ceetten de bu pek qıyın.
Bu, Baltıq memleketlerine nisbeten Uells Deklaratsiyasınıñ printsipinden bayağı bir uzaqlaşuv olur edi. O vaqıt biz Sovetler Birligi ya da Rusiye mustaqil devletlerni ya da mustaqil devletlerniñ topraqlarını işğal etkenini tanıdıq, amma de-yure bunı tanımaymız. Bizler buña alıştıq, çünki yerde olğanlarnı deñiştirmek mümkün degil, amma bunı yapmadıq. Bu olsa edi, ABD tış siyaseti içün ciddiy bir deñişüv olur edi.
— Reuters agentligi derc etken barışıq añlaşmasınıñ Amerika tekliflerinde aytılğanı kibi, Qırım Rusiyeniñ qısmı olaraq Birleşken Devletler tarafından tanıla, Ukrayinağa ise böyle bir talap berilmey. Öyle olsa da, Tramp Kıyivge Rusiyeniñ Qırım üzerindeki suverenitetini tanıması içün basqı yapacaq, dep beklemek mümkünmi?
— ABD buña razı olurmı ve israr etecekmi belli degil. Bu Rusiyeniñ bir çoq maksimalist şartlarından biridir. Bu da, menim fikrimce, taraflarnıñ maksimalist mevamı bildirilgen yerde olmağan muzakereleridir.
Amma Qırım Rusiyege ait degil. İşniñ ironik tarafı şunda ki, Qırım Rusiyege baqqanda, daa çoq vaqıt ukrayin — sovet-ukrain — suverenitetinde edi. Tarihiy ceetten baqsaq, belki de Türkiyeniñ Qırımğa üstün tarihiy aqqı bardır.
Tarihiy nezaret noqta-i nazarından baqsaq, Qırım 300 yıl devamında Türkiyeniñ nezareti altında edi. O, Rusiye ya da sovet nezareti altında tek 168 yıl devamında buluna edi. Yani, o, kerçekten de rus degil.
— ABD tarafından bir devletniñ diger devletniñ toprağı üzerinde suverenitetini tanıması halqara nizamğa nasıl tesir ete bile?
— Menimce, ABD memuriyeti cenkni toqtatmağa tırışa. Bu, ziyalı, tenqitçi, divanda oturğan tarihçı ya da arbiy strateg rolünden farq ete. Diplomatik şapka taqsañız, ne yapmağa tırışqanlarını añlay bilesiñiz.
Olar, aman-aman barışılmaz olğan eki duşman tarafını birleştirmege tırışalar. Bu öz başına pek qıyın. Bu, tenqitçiler ya da tarihçılar tarafından red etile bilecek areketlerni talap ete. Amma bu diplomatlarnıñ işi. Olar barışmaz noqtalarnı yıqmağa tırışalar.
Halqara uquq Ukrayina tarafındadır. Ukrayinanı bütünley añlamaq mümkün. Amma mesele şunda ki, sizde ğayet maqsatkâr bir istilâcı bar — o, diger bir devletni zapt etmek içün yüz biñlernen vatandaşını ölmege yollamağa azır.
Bu bayağı igrenç bir vaziyet. Amma diplomatik şapka kiysek, barışıqqa irişmek içün bazı kerçeklerni qabul etmek kerek. Ve bu kerçeklerden biri — Rusiye Ukrayinanıñ büyük qısmını işğal ete — 19, 20 fayız olsun.
Bunı deñiştirmek mümkün degil. Bu ise, duşman devletiniñ işğali bar olğanını qabul etmek kerek olğan bir vaziyetke ketire. Bu pek qıyın. Bu vaziyetni sizler Vyetnamda kördiñiz, anda Amerika Birleşken Devletleri pek hoş olmağan kerçeklerni qabul etmege mecbur oldı.
Aynı şey Afğanistanda da olğan edi. Daa da teren dalsañız, Koreya cenki daa bir misaldir. Bu zıddiyetni toqtatmaq içün bazı şeylerge qarşı çıqmaq kerek olğan yerlerden biridir.
— Trampnıñ Putinge qarşı soñki sert beyanatlarından körüne ki, Donald Tramp Rusiyege ateşni toqtatmağa ve muzakerelerni başlatmağa zorlamaq içün daa çoq beklemek istemey. Siziñ fikiriñizce, vaziyet nasıl inkişaf etecek?
— ABD barışıq aqqında aytqanda, ateşni toqtatmağa tırışqanda rusiyeliler Tramp memuriyetine orta parmağını köstere, er kün barışıqsız insanlarnı nişan etip, olarnı öldüreler.
Rusiye tarafından körgenimiz tecavuz kerçekten de pek şaşırtıcı. Tramp memuriyeti muzakereler içün şarait yaratmağa tırışqanda, rusiyeliler ücüm ete.
Ve, menimce, prezidentniñ bazı izaatlarında bu körüne. Bir kün evel o, onı aldatqanlarını tanıdı. Rusiyeniñ muzakere strategiyası ve taktikası ile tanış olğan insanlar bunı añlay. Rusiyeniñ vaqıt içinde özüni nasıl alıp barğanını közetseñiz, bu açıq-aydın körüne.
Menimce, Trump memuriyeti, rusiyelilerni añlağanını ve Moskvanıñ sözüni işnen tasdıqlamaq kerek olğanını añlay, ya da eñ azından haber ete.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.